Tak.
– Zacznę od ulubionej odpowiedzi psychologa: to zależy. Generalnie doświadczenie zdrady jest dewastujące. Będąc w relacji mamy wobec siebie nawzajem różne zobowiązania. Nie mam na myśli wyłącznie obietnic, choć oczywiście też, myślę raczej o więzi, którą tworzymy na bazie naszych różnorodnych zasobów, które w tę relację wkładamy, inwestujemy i których oczekujemy w ramach wzajemności i równowagi. To jest na przykład szczerość, autentyczność, zaangażowanie, troska o dobrostan mój i mojego partnera/partnerki, mówienie sobie o różnych potrzebach i pragnieniach. I także, skoro obiecujemy sobie szczerość i uczciwość, mówienie o złościach, żalach, problemach. Pokrótce chodzi o to, żeby cały czas być obecnym w tej relacji i dbać – każde ze swojej strony – o to, żeby się nie oddalać. Zdrada burzy wszystko, co w tej parze było jakoś ustalone. Powoduje utratę zaufania poprzez utratę przewidywalności, poczucia bezpieczeństwa, stałości relacji i związanych z nią wyobrażeń.
I co wtedy?
– Trudno powiedzieć. Nie ma obowiązku pracy nad odbudowaniem relacji, nie każda osoba w relacji będzie tego chciała, nie każda będzie umiała poprzez wzgląd na swoje wartości lub przekonania. Prawdą jest jednak to, że doświadczenie zdrady jest równie częstym czynnikiem powodującym rozstanie, co przyprowadzającym parę do gabinetu. Okazuje się, że i strona zdradzająca, i zdradzona mają wolę i gotowość do pracy nad odbudowaniem związku, czyli odbudowaniem zaufania. Niemniej jednak warunkiem umożliwiającym przeżycie zdrady i przetrwanie relacji jest sytuacja, w której osoba zdradzająca weźmie odpowiedzialność za zdradę, doświadczy poczucia winy za “wyjście” z relacji, a osoba zdradzona zauważy swój udział doprowadzający do kryzysu. I, co najważniejsze, jest gotowa przyjąć przeprosiny, ale tak, że wybaczenie nie będzie oznaczało z wypominania zdrady przy każdej nadarzającej się okazji oraz zapomnienia.
A co?
– Uznanie, że ta sytuacja wydarzyła się, że była raniąca, krzywdząca, dotkliwa, bolesna. I że osoba zdradzona – mając to w pamięci i przy naturalnym zaangażowaniu w odbudowę związku przez osobę, która zdradziła – jest gotowa budować relację na nowo, i po przyjęciu przeprosin zaprzestanie obwiniania lub przypominania tego, co się wydarzyło.
Jaki może być udział osoby zdradzonej w zdradzie?
– Za zdradę zawsze jest odpowiedzialna jedna osoba, ale za kryzys w relacji, który doprowadza do zdrady – dwie. Ma to związek z powolnym, ale wyraźnym wycofywaniem się, oddalaniem, w wyniku tego, że między partnerami pojawiają się jakieś urazy, nieporozumienia, długotrwałe konflikty, które zaczynają gnić i psuć tę relację od środka. Zdarza się, że osoba, która zdradza, próbowała wcześniej porozumieć się ze swoim partnerem czy partnerką, próbowała zgłaszać troski, braki i potrzeby, ale odbijała się od ściany. Nie była słyszana ani widziana z tym, co przeżywa, trwała w osamotnieniu i w końcu poszła w drugim kierunku. Czy możemy tu kogoś oceniać? Tego, kto wycofał się, bo trudno mu było znosić dłużej brak reakcji na zgłaszane potrzeby? Czy może tego, kto wcześniej nie mógł lub nie chciał w danym momencie odpowiedzieć na uwierające i narastające potrzeby partnera? Zobaczenie, że zdrada była elementem mechanizmu obronnego czy sposobem na poradzenie sobie z kryzysem, bywa uwalniające. I może być czymś, co pozwoli spojrzeć zarówno na partnera, jak i na siebie jak na osoby nieidealne, które popełniają różne błędy, które obie naruszają relację i które obie czasem jej nie pielęgnują. I dzięki temu można się nauczyć być w tej relacji na nowo.
Trzeba być bardzo dojrzałym i świadomym siebie, żeby umieć to zrobić.
– Tak. W każdej relacji partnerzy ukruszają więź. Realność jest taka, że tak się dzieje i będzie dziać. Związki nie są idealne, bo my tacy nie jesteśmy i partnerzy nie są kalką nas samych. Dobra, partnerska i zasilająca relacja to taka, w której po ukruszeniach następuje wzajemna praca nad odbudową. Moment, w którym uświadamiam sobie swój wpływ na jakość relacji, z jednej strony: mam poczucie winy i chęć zadośćuczynienia, przyjmę twoje zranienie i odpowiedzialność za stratę dla więzi, ale także powiem szczerze, czego mi brakowało i dlaczego, z drugiej: wyrażam złość, żal, bezradność, ale i tęsknotę i obawę przed utratą relacji, mam gotowość do przyjęcia przeprosin i również zobaczenia swojego kawałka pracy, aby odżywiać tę relację, nie pojawia się na samym początku terapii, tylko pod koniec. Niektóre pary mają przekonanie, że tak naprawdę chodzi o to, by partner, który zdradza, posypał głowę popiołem. I żeby długo prosił o wybaczenie i wziął na siebie całą odpowiedzialność za to, co się wydarzyło. Tylko że wtedy jest nierównowaga sił, bo jedna osoba oskarża, a druga musi się podporządkować. Poza tym nie ma w takiej sytuacji mowy o partnerstwie i wspólnym przyglądaniu się relacji, jest za to wchodzenie w rolę prokuratora, oskarżanie partnera i oczekiwanie, że będzie odgrywał rolę winnego, który nie wiadomo, kiedy będzie mógł liczyć, na to, by mu wybaczono. Taka sytuacja nie pełni żadnej funkcji leczącej, wprost przeciwnie: podbija poczucie urazy ze strony osoby zdradzonej i karanie tego, kto zdradził, a zarazem doświadczenie bycia ciągle “nie dość dobrym i zasługującym” ze strony osoby zdradzającej. I wtedy ta relacja w żaden sposób nie może pójść do przodu, to błędne koło.
Co się musi stać, żeby jednak relacja poszła do przodu?
– Kiedy obie strony wyjdą ze swoich okopów, czyli różnych mechanizmów obronnych, w postaci np. obrażania, złośliwości, urażania się i odsłonią miękkie, kruche, delikatne części, w postaci uczuć, potrzeb i pragnień. To taki moment, w którym obie strony powinny zobaczyć, swój udział w relacji, czyli jaka była dynamika i jakie były powody w kontekście funkcjonowania pary. Jak jedna i druga strona dostrzeże, jakie znaczenie miała zdrada dla więzi, jakie są jej koszty, ale także, kiedy jedna i druga strona będzie chciała zrestrukturyzować wzorce swoich zachowań, komunikacji, ról w związku, aktywności seksualnej, w zależności od tego, na czym osadzało się doświadczenie zdrady. Dopiero wtedy jest szansa, że zrobią krok do przodu.
Jakie są najczęstsze powody zdrady?
– Różne, tak jak różne są pary. Zależy to od wieku, kontekstu związanego z doświadczeniem lub osobistym rozwojem. Niektórzy są już bardzo długo w relacji, za długa trwa rutyna i stagnacja, przewidywalność, która nie jest o bezpieczeństwie tylko o znudzeniu. Wtedy pojawia się potrzeba nowości czy ekscytacji. Może mieć to mieć związek, z tym że nagle jeden z partnerów wyjeżdża na długo, albo pracuje bezustannie długie godziny, nie spędza z drugim czasu, więc zanika bliskość, intymność emocjonalna. Partnerzy nie dzielą się ze sobą przeżyciami albo w toku tzw. życia zajmują się codziennymi obowiązkami, zadaniami, dziećmi i na relację przestają mieć czas i nagle okazuje się, że niewiele ich łączy, że tak naprawdę od dłuższego czasu są współlokatorami i tylko żyją koło siebie. Bywa i tak, że są dla siebie pierwszymi partnerami seksualnymi i nagle jedno z nich czuje, że chciałoby spróbować czegoś jeszcze. Czasem jedna osoba długo zgłasza swoje potrzeby dotyczące seksualności, tłumaczy, dlaczego to dla niej ważne, ale spotyka się z odmową, więc czuje narastającą frustrację, złość i urazę. I wtedy szuka jakiejś innej osoby, która mogłaby te potrzeby spełnić, zaspokoić. Czasem dzieci dorastają, wyfruwają z domu i nagle okazuje się, że ten związek jest pusty, bo wcześniej cała relacja była oparta na wspólnym wychowywaniu dzieci. Jakkolwiek, każdy z tych przykładów jest w zasadzie o tym samym, o tym, jak trudno jest wybierać miłość i stale i regularnie dbać o więź. To jest, rzecz jasna, wspólny wysiłek i praca.
A co ze zdradami, które zdarzają się w pewnym sensie przypadkiem? Na przykład na imprezie, na wyjeździe firmowym?
– Takich zdrad jest rzeczywiście dużo. Można oczywiście powiedzieć, że coś w tej relacji nie działa, skoro partner otworzył oczy na inne osoby, ale wydaje mi się, że chodzi raczej o to, jak on sam funkcjonuje. Może mieć na przykład trudności z budowaniem bliskości, może być niedostępny emocjonalnie: im bliżej jest mu do kogoś, tym większą czuje potrzebę wycofania się z tej relacji, bo bliskość przeraża i nauczył się, że jest zagrażająca I być może nieświadomie wykonuje kroki, które mogą prowadzić do rozstania. Może mieć bardzo mało empatii lub instrumentalnie traktować innych i mieć przekonanie o własnej lepszości. Może być też tak, że ma zachowania polegające na powtarzalnym krytykowaniu, ocenianiu, doszukuje się więc wad w partnerze / partnerce i wtedy łatwo jest zdewaluować bliską osobę i poszukać kogoś innego, kto będzie wydawał się lepszy i bardziej atrakcyjny. W takiej sytuacji nie szukałabym przyczyny w dynamice pary, a bardziej w czynnikach osobowościowych, charakterologicznych, i które – tu chcę to podkreślić wyraźnie – są zupełnie niezwiązane z tym, ile pracy czy wysiłku wkłada w związek druga osoba, ta, która czeka w domu. Wtedy wewnętrzną pracę nad zmianą tych cech potrzebuje włożyć ta konkretna osoba.
Czy to prawda, że mężczyźni zdradzają częściej niż kobiety?
– Zupełnie nie. Takie przekonanie jest dość powszechne, ale nieprawdziwe. To dość niezwykłe, jak bardzo próbujemy przypisać skłonność do zdrady mężczyznom, obarczając ich “winą” za niestabilność relacji. Kobiety też zdradzają, tylko mniej chętnie o tym mówią. Ale statystyki są wyrównane, zdradza bardzo podobny procent kobiet i mężczyzn. Różnica polega na tym, że kobiety potrafią zdradzać w wyniku długotrwałej nieobecności emocjonalnej partnera czy partnerki. Jeśli pojawia się pustka, zaniedbanie, brak widocznego zaangażowania w budowę relacji, to wtedy — choć najczęściej po dłuższym czasie — się oddalają i szukają wsparcia zupełnie gdzie indziej. Myślę, że trudność polega na tym, tak przynajmniej wynika z moich wieloletnich gabinetowych obserwacji, że część kobiet z jednej strony potrafi długo mówić, że coś im przeszkadza, buntować się, co najczęściej nic nie zmienia, a jednocześnie równie trwale się oszukiwać lub przekonywać, że być może nastąpi poprawa. Trwają w nieustępliwej nadziei na inną jakość relacji, mniej aktywnie poszukują wtedy kogoś innego i może się nawet wydawać, że to jakiś “impuls z zewnątrz” przyczynił się do zdrady.
A czy nie jest tak, że kiedy kobieta zdradza, to na całego? Angażuje się w nowy związek, jest gotowa rzucić dotychczasowego partnera. Mężczyzna z kolei nie chce rezygnować ze stałego związku. Dla niego zdrada to tylko zdrada, nic więcej.
– Faktycznie, częściej przypisujemy mężczyznom to, że chętnie zostają w wygodnym gnieździe i tworzą równoległą relację, a kobiety potrafią wyjść nawet z wieloletniego związku. Prawdą jest, że kobiety mają w sobie dużo odwagi, determinacji, siły, ale też, że systemy rodzinne pod kątem emocjonalnym opierają się na kobietach. I ten zestaw może zasilać decyzję o zakończeniu związku, ale też pozostaniu w nim. Ale jestem pewna tych szacunków, to co prawda mało reprezentatywne statystyki, bo oparte przede wszystkim na doświadczeniach z gabinetu. Słuchając w historii par, które przychodziły do mnie z tym problemem, dowiedziałam się, że wiele osób – i kobiet, i nie mężczyzn – nie ma zamiaru, chęci ani gotowości wychodzić ze stałej relacji. Nie chcą ryzykować i budować czegoś nowego, bo to się wiąże ze zbyt dużymi kosztami emocjonalnymi i zbyt gwałtowną zmianą oraz ryzykiem, że nowa relacja się nie uda. Albo widzą wartość w utrzymaniu tej dotychczasowej relacji. Widzę raczej inną korelację: gotowość do budowania nowego związku mają osoby, które nie boją się zmiany, są na nią otwarte, ich kontekst życiowy i zasoby, jakie mają obecnie, jest dla nich łatwiejszy. Mają łatwość podejmowania decyzji, odwagę do podejmowania ryzyka, gotowości do odpowiedzialności za podejmowane decyzje niezależnie od tego, jakie one by były, a także do rozwiązywania problemów podług uczuć i pragnień na ten moment.
Przyznawać się do zdrady?
– Tu też nie ma prostej odpowiedzi. Jeśli chcę powiedzieć o zdradzie wyłącznie po to, by przerzucić na partnera moje wyrzuty sumienia i poradzić sobie z poczuciem winy, zapewnić sobie ulgę czyimś kosztem, to nie jest to raczej dobra motywacja. Natomiast jeśli kieruje mną chęć naprawy relacji i świadomość, że pojawiło się w niej oddalenie, powiedzenie o tej zdradzie ma jakieś znaczenie dla związku, to wtedy tak – można o niej powiedzieć. Chociaż pytanie: czy nie lepiej byłoby po prostu zakończyć romans i nie mówić o zdradzie partnerowi? I włożyć wtedy wysiłek w naprawę relacji? Naprawdę nie ma prostej odpowiedzi. Zdrada często “wydaje się” przypadkiem, czasem przez nagłą i podejrzaną wówczas zmianę zachowania, czasem osoby mówią, kiedy doszły do ściany i ta informacja jest albo informacją o rozstaniu, albo sposobem na “potrząśnięciem” relacją i być może wywołaniem zmian, których się pragnie. Główna zasada, choć to postawa często trudna do rozpoznania, to nie przerzucać własnego napięcia na drugą osobę, to nie jest fair. Ona nie powinna ponosić kosztów naszego obwiniania się, tego, że my sami nie możemy znieść myśli, że byliśmy nieuczciwi.
Czyli do naprawy relacji potrzebne jest poczucie żalu tego, kto zdradził?
– Zawsze, jeśli faktycznie chcemy naprawiać. Choć powiedziałabym raczej poczucia winy. Nie ma szansy na udaną terapię i naprawę relacji, gdy osoba, która zdradziła, nie weźmie na siebie odpowiedzialności za to, co się wydarzyło, za utratę zaufania. Potrzebny jest żywy, prawdziwy żal i gotowość do uznania bólu, zranienia, nie tylko drugiej osoby, choć to też, ale relacji – więzi, którą tworze ja i ty. I właśnie wtedy, czyli kiedy jest poczucie winy, pojawia się chęć i potrzeba zadośćuczynienia. Poczucie winy, raz jeszcze podkreślam, poczucie winy, a nie mechanizm obwiniania siebie lub kogoś, to prawdziwe, szczerze uczucie wyrażające miłość, pokazujące mi w takiej sytuacji moją więź, z kimś, kto jest dla mnie ważny, zapraszające mnie do zrobienia czegoś na rzecz tej relacji, do jej uzdrowienia. Mogę wtedy empatycznie zobaczyć kruchość relacji i jest delikatność, dostrzec stres, niepewność, lęk osoby, która została zdradzona.
To chyba moment, że osoba zdradzona może wejść w rolę skrzywdzonego, ona jest taka wygodna, daje nad wiarołomnym partnerem przewagę.
– Tak! Kiedy ktoś ustawia się w pozycji, że skoro nie zdradził, to znaczy, że jest lepszy, nie ma szansy na naprawienie relacji. Partner zdradzający będzie wtedy oskarżany i postrzegany jako ten gorszy, a zdradzony może się z kolei karmić swoją uczciwością i wiernością. Taki wyższościowy stosunek do drugiej osoby za jakiś czas z pewnością wybije na powierzchnię i, tak czy inaczej, spowoduje kolejny kryzys albo nawet zakończenie relacji. To nie jest popularny pogląd, ale osoba zdradzona też potrzebuje uznać, że nie jest idealna i to, że nie zdradziła, nie czyni jej lepszą, też popełnia błędy. Nikt się nie chce być traktowany jako ten gorszy, być wytykany i napiętnowany. Przyjęcie przeprosin to nie tylko zadanie dla przepraszającego, a też dla przepraszanego. Jeśli przyjmuję przeprosiny, to ja też biorę odpowiedzialność. A one same mają dać obojgu partnerom rozluźnienie, spokój i długo wytęsknioną ulgę.
Czy jest jakaś uniwersalna rada, by uchronić siebie i partnera przed zdradą?
– Związek buduje się tu i teraz. Kiedy ludzie są zakochani, mogą sobie wyobrażać, że będą ze sobą do końca życia. Ale, urealniając, nigdy nie wiadomo, co będzie jutro, nie wiadomo, czy relacja przetrwa, mimo że mamy na to nadzieję. Obecność, troska i dbanie o jakość relacji, również seksualnej, życzliwy, pełen szacunku stosunek do siebie nawzajem to coś, co scala, buduje bliskość. Jeśli nie chowamy problemów, tylko próbujemy je wspólnie rozwiązać, to jest silna przesłanka, że relacja się utrzyma. Nie chodzi więc tylko o rozmowę, samo rozmawianie o problemach nie utrzyma relacji – chodzi o to, żeby w tym wzajemnym tańcu utrzymać swoją integralność i pamiętać i akceptować integralność i odmienność partnera, dzięki czemu możemy uczyć się budować wieź opartą na szacunku, otwartości, badaniu siebie i granicach wtedy, kiedy trzeba. Podobnie w kontekście seksualności. Obie strony potrzebują ten ogień podsycać, żeby bliskość seksualna nie była tylko elementem redukcji napięcia seksualnego. Chodzi o to, by w fizyczny sposób wyrażała bliskość, poczucie bezpieczeństwa, bycia atrakcyjnym, chcianym, pożądanym. I żeby seks zasilał elementy emocjonalne. I wtedy jest szansa, że relacja przetrwa i będzie bezpieczna.
Iza Jąderek jest psycholożką, psychoseksuolożką, psychoterapeutką i edukatorką seksualną. Jest także autorką bestsellerowej książki “Zmieniam się. Co się ze mną dzieje podczas dojrzewania”.
