Co można załatwić w PIP? [Katalog 40 najważniejszych spraw]

Państwowa Inspekcja Pracy: sprawozdanie za 2023 r. Co PIP zrobiła?

Państwowa Inspekcja Pracy (PIP) jest organem powołanym do sprawowania nadzoru i kontroli przestrzegania prawa pracy. W 2024 r. minęła 105. rocznica powołania przez Marszałka Józefa Piłsudskiego Państwowej Inspekcji Pracy. Państwowa Inspekcja Pracy podlega Sejmowi, a nadzór nad PIP w zakresie określonym w ustawie o Państwowej Inspekcji Pracy z dnia 13 kwietnia 2007 r. (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 1712, dalej jako: ustawa) sprawuje Rada Ochrony Pracy. Oczywiście PIP zajmuje się m.in weryfikacją stosowania przepisów prawa pracy w zakładach pracy, w tym w szczególności w zakresie zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, wypłaty wynagrodzenia, przestrzegania praw pracowniczych, w tym dot. czasu pracy i urlopów, a także np. co do stosowania przepisów dotyczących legalności zatrudnienia i innej pracy zarobkowej w zakresie określonym w ustawie. Zakres jest bardzo szeroki i zostanie opisany poniżej. Warto jednak przyjrzeć się temu co PIP zrobiła w 2023 r.

Warto przedstawić kilka danych statystycznych, co unaocznia pracę inspektorów PIP. Uszczegóławiając ze sprawozdania PIP wynika, że:

W 2023 r. do PIP Wpłynęło do inspekcji pracy ponad 43 tysiące skarg.

W trakcie kontroli w roku 2023 r. inspektorzy udzielili 350 tysięcy porad.

Na jednego inspektora przypada około 10 tysięcy pracowników, w ramach prowadzonych spraw.

Inspektorzy PIP przeprowadzili ponad 21 tysięcy kontroli.

Prawie 45 tysięcy pracowników otrzymało pensję i inne świadczenia ze stosunku pracy, na skutek działań inspektorów PIP. Łączna kwota tych wypłat przekroczyła 71 milionów złotych.

W 2023 r. inspektorzy PIP prześledzili przebieg 1756 wypadków przy pracy zgłoszonych do Państwowej Inspekcji Pracy. Poszkodowanych zostało w nich blisko 2 tysiące osób. Około 600 osób doznało ciężkich obrażeń ciała, a aż 199 osób straciło życie.

Inspektorzy PIP wydali ponad 6 tysięcy decyzji o wstrzymaniu pracy w warunkach narażających zatrudnionych na niebezpieczeństwo i ponad 8 tysięcy decyzji o wstrzymaniu eksploatacji maszyn stwarzających bezpośrednie zagrożenie dla życia i zdrowia zatrudnionych.

Czyżby mniej kar dla pracodawców w 2025 r.?

Państwowa Inspekcja Pracy nie jest wrogiem pracodawców. Świadczy o tym chociażby fakt, że w trakcie kontroli w roku 2023 r. inspektorzy udzielili 350 tysięcy porad.

Jak podkreślałam w artykule dla serwisu Infor: trwają prace nad komisyjnym projektem ustawy o zmianie ustawy o Państwowej Inspekcji Pracy oraz ustawy – Prawo przedsiębiorców. Projekt dotyczy uproszczenia i ujednolicenia procedur kontroli przedsiębiorców i innych pracodawców realizowanych przez państwowe instytucje kontrolne. W dniu 9 października 2024 r. odbyło się I czytanie w komisjach. Proponuje się:

ustawie z dnia 13 kwietnia 2007 r. o Państwowej Inspekcji Pracy (t.j. Dz. U. z 2024 r. poz. 97, 834.) w art. 24 uchylić ust. 3–7. Czego dotyczą te przepisy? Chodzi o kontrolę przedsiębiorców. Aktualnie kontrolę przedsiębiorcy przeprowadza się po okazaniu legitymacji służbowej i upoważnienia do jej przeprowadzenia. Upoważnienie do przeprowadzania kontroli u przedsiębiorcy powinno zawierać następujące dane: 1) wskazanie podstawy prawnej przeprowadzenia kontroli; 2) oznaczenie organu kontroli; 3) imię i nazwisko, stanowisko służbowe osoby upoważnionej do przeprowadzenia kontroli oraz numer jej legitymacji służbowej; 4) określenie zakresu przedmiotowego kontroli; 5) oznaczenie podmiotu objętego kontrolą; 6) wskazanie daty rozpoczęcia i przewidywanego terminu zakończenia kontroli; 7) podpis osoby udzielającej upoważnienia, z podaniem zajmowanego stanowiska lub funkcji; 8) pouczenie kontrolowanego podmiotu o jego prawach i obowiązkach; 9) datę i miejsce wystawienia upoważnienia. 5. Jeżeli okoliczności faktyczne uzasadniają niezwłoczne podjęcie kontroli u przedsiębiorcy, może być ona podjęta po okazaniu legitymacji służbowej. Kontrolowanemu należy niezwłocznie, nie później jednak niż w terminie 7 dni od dnia podjęcia kontroli, doręczyć upoważnienie do przeprowadzenia kontroli zawierające dane. Upoważnienie do przeprowadzenia kontroli wydają Główny Inspektor Pracy i jego zastępcy oraz okręgowi inspektorzy pracy i ich zastępcy. Okręgowi inspektorzy pracy mogą upoważnić nadinspektorów pracy – kierowników oddziałów do wydawania upoważnień.

Projektodawca proponuje usunąć te postanowienie. Projektowana ustawa jest reakcją Komisji do Spraw Petycji Sejmu RP IX Kadencji na petycję Nr BKSP-144-IX-626/22, skierowaną do Sejmu RP przez Stowarzyszenie Inspektorów Pracy Rzeczypospolitej Polskiej, którą Komisja uznała za zasadną. Celem projektowanej ustawy jest dokonanie zmian mających na celu uproszczenie i ujednolicenie procedur kontroli przedsiębiorców i innych pracodawców, realizowanych przez różne państwowe instytucje kontrolne.

Kolejna zmiana ma nastąpić w ustawie z dnia 6 marca 2018 r. – Prawo przedsiębiorców (Dz. U. z 2024 r. poz. 236) w art. 65 w pkt 3 kropkę zastępuje się średnikiem i dodaje się pkt 4 w brzmieniu: „4) prowadzonej na podstawie ustawy z dnia 13 kwietnia 2007 r. o Państwowej Inspekcji Pracy (Dz. U. z 2022 r. poz.1614 oraz z 2023 r. poz. 1523).”. O co tutaj chodzi?

Przepisów niniejszego rozdziału 5 (Ograniczenia kontroli działalności gospodarczej) nie stosuje się do kontroli: 1) prowadzonej na podstawie ustawy z dnia 29 listopada 2000 r. – Prawo atomowe (Dz. U. z 2023 r. poz. 1173 i 1890); 2) celno-skarbowej prowadzonej w trybie określonym w dziale V rozdziale 1 ustawy z dnia 16 listopada 2016 r. o Krajowej Administracji Skarbowej; 3) prowadzonej na podstawie ustawy z dnia 20 lipca 1991 r. o Inspekcji Ochrony Środowiska w zakresie gospodarki odpadami. Projektodawca chce tu dodać: „4) prowadzonej na podstawie ustawy z dnia 13 kwietnia 2007 r. o Państwowej Inspekcji Pracy (Dz. U. z 2022 r. poz.1614 oraz z 2023 r. poz. 1523).”. Tak więc PIP miała by dość dużą swobodę w kontrolowaniu działalności przedsiębiorców. Jakie zmiany zatem: zniesienie limitów czasu trwania kontroli; zniesienie prawa przedsiębiorcy do wyrażenia sprzeciwu; odejście przez PIP od obowiązku przestrzegania zakazu przeprowadzenia tych samych, wielokrotnych kontroli u przedsiębiorcy.

Jakie zadania dla PIP na 2025 r.?

Główny Inspektor Pracy podkreślał, jakie wyzwania i zadania do realizacji stoją przed PIP w 2025 r.:

luka płacowa, tj. kwestie wynikające z implementacji do polskich przepisów unijnej dyrektywy w sprawie wzmocnienia stosowania zasady równości wynagrodzeń dla mężczyzn i kobiet za taką samą pracę lub pracę o takiej samej wartości;zmiana strategii migracyjnej. Postępowanie niektórych przedsiębiorców zatrudniających cudzoziemców wykracza coraz częściej poza obszar uregulowany prawem administracyjnym i zaczyna wchodzić w zakres obowiązywania przepisów karnych;przeciwdziałanie zagrożeniom psychospołecznym, w szczególności mobbingowi w miejscu pracy, w tym zmiana definicji mobbingu.

Co można załatwić w PIP?

Jak wynika z samej ustawy, do zadań Państwowej Inspekcji Pracy należy wiele, ale co ważne, wskazany zakres spraw, które możemy załatwić przed PIP nie jest wyczerpujący. W prawie pracy istnieje szereg innych ustaw, z których wynika w jakim zakresie PIP może jeszcze działać (niżej wskazane to zatem najważniejsze sprawy). Są to nadzór i kontrola przestrzegania przepisów dotyczących:

1. stosunku pracy,

2. mianowania,

3. powołania,

4. wyboru czy spółdzielczej umowy o pracę,

5. BHP,

6. wynagrodzenia za pracę i innych świadczeń wynikających ze stosunku pracy. W tym kontrola wypłacania wynagrodzenia w wysokości wynikającej z wysokości minimalnej stawki godzinowej, zgodnie z przepisami ustawy z dnia 10 października 2002 r. o minimalnym wynagrodzeniu za pracę (Dz.U. z 2020 r. poz. 2207 oraz z 2023 r. poz. 1667). Co ważne PIP nie zajmuje się kontrolą dot. minimalnej stawki godzinowej, ponieważ nie jest to zw. z prawem pracy, a prawem cywilnym,

7. czasu pracy,

8. urlopów,

9. uprawnień pracowników związanych z rodzicielstwem,

10. zatrudniania młodocianych i dzieci,

11. zatrudniania osób niepełnosprawnych,

12. delegowania pracowników w ramach świadczenia usługw UE i poza,

13. prawo wnoszenia powództw, a za zgodą osoby zainteresowanej – uczestnictwo w postępowaniu przed sądem pracy, w sprawach o ustalenie istnienia stosunku pracy,

14. badania okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy oraz kontrola stosowania środków zapobiegających tym wypadkom,

15. analizowania przyczyn chorób zawodowych oraz kontrola stosowania środków zapobiegających tym chorobom,

16. wykazu stanowisk pracy, na których są wykonywane prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, oraz kontrola ewidencji pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze,

17. prowadzenia badań i pomiarów oraz analizowania zagrożeń powodowanych przez czynniki szkodliwe i uciążliwe w środowisku pracy,

18. inicjowanie prac badawczych w dziedzinie przestrzegania prawa pracy, a w szczególności bezpieczeństwa i higieny pracy,

19. inicjowania przedsięwzięć w sprawach ochrony pracy w rolnictwie indywidualnym,

20. legalności zatrudnienia (w tym cudzoziemców), innej pracy zarobkowej, wykonywania działalności,

21. informowania powiatowych urzędów pracy przez bezrobotnych o podjęciu zatrudnienia, innej pracy zarobkowej lub działalności,

22. opłacania składek na Fundusz Pracy,

23. dokonania wpisu do rejestru agencji zatrudnienia działalności, której prowadzenie jest uzależnione od uzyskania wpisu do tego rejestru,

24. prowadzenia agencji zatrudnienia zgodnie z warunkami określonymi w przepisach o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy,

25. spełniania przez wyroby wymagań, kontrola w zakresie stwarzania przez wyroby zagrożenia oraz kontrola w zakresie niezgodności formalnych, w rozumieniu ustawy z dnia 13 kwietnia 2016 r. o systemach oceny zgodności i nadzoru rynku (Dz.U. z 2022 r. poz. 1854 oraz z 2024 r. poz. 1089), w odniesieniu do wyrobów przeznaczonych do stosowania u pracodawców, z wyłączeniem wyrobów podlegających kontroli innych właściwych organów nadzoru rynku w rozumieniu tej ustawy, oraz prowadzenie postępowań w tych sprawach,

26. wyrobów wprowadzonych do obrotu lub oddanych do użytku pod względem spełniania przez nie zasadniczych lub innych wymagań dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy, określonych w odrębnych przepisach,

27. spełniania przez pracodawców obowiązków określonych w art. 35 oraz art. 37 ust. 5 i 6 rozporządzenia (WE) nr 1907/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 18 grudnia 2006 r. w sprawie rejestracji, oceny, udzielania zezwoleń i stosowanych ograniczeń w zakresie chemikaliów (REACH), utworzenia Europejskiej Agencji Chemikaliów, zmieniającego dyrektywę 1999/45/WE oraz uchylającego rozporządzenie Rady (EWG) nr 793/93 i rozporządzenie Komisji (WE) nr 1488/94, jak również dyrektywę Rady 76/769/EWG i dyrektywy Komisji 91/155/EWG, 93/67/EWG, 93/105/WE i 2000/21/WE (Dz.Urz. UE L 396 z 30.12.2006, str. 1, z późn. zm.),

28. przestrzeganiem warunków stosowania substancji określonych przez Europejską Agencję Chemikaliów na podstawie art. 9 ust. 4 rozporządzenia nr 1907/2006, w zakresie swoich kompetencji,

29. współdziałanie z organami ochrony środowiska w zakresie kontroli przestrzegania przez pracodawców przepisów o przeciwdziałaniu zagrożeniom dla środowiska,

30. inżynierii genetycznej, kontrola prowadzonej dokumentacji dotyczącej zamkniętego użycia mikroorganizmów genetycznie zmodyfikowanych lub organizmów genetycznie zmodyfikowanych przeprowadzanego w zakładzie inżynierii genetycznej, jeżeli dokumentacja ta zawiera informacje mające związek z bezpieczeństwem i higieną pracy,

31. opiniowanie projektów aktów prawnych z zakresu prawa pracy,

32. wydawanie i cofanie zezwoleń w przypadkach określonych w przepisach KP,

33. pracy kierowców w transporcie drogowym,

34. ściganie wykroczeń, o których mowa w art. 106-108 ustawy z dnia 4 października 2018 r. o pracowniczych planach kapitałowych (Dz.U. z 2024 r. poz. 427), oraz udział w postępowaniu w sprawach dotyczących tych wykroczeń w charakterze oskarżyciela publicznego; ściganie wykroczeń przeciwko prawom pracownika określonych w Kodeksie pracy, wykroczeń, o których mowa w art. 119-123 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, a także innych wykroczeń, gdy ustawy tak stanowią oraz udział w postępowaniu w tych sprawach w charakterze oskarżyciela publicznego,

35. przestrzegania przepisów ustawy z dnia 10 stycznia 2018 r. o ograniczeniu handlu w niedziele i święta oraz w niektóre inne dni (Dz.U. z 2024 r. poz. 449), w zakresie powierzania pracownikowi lub zatrudnionemu wykonywania pracy w handlu lub wykonywania czynności związanych z handlem w placówkach handlowych,

36. spełniania obowiązków wynikających z ustawy z dnia 4 października 2018 r. o pracowniczych planach kapitałowych, w szczególności: obowiązku zawierania umów o prowadzenie PPK i umów o zarządzanie PPK, dokonywania wpłat do PPK,

37. zapewnienia przez pracodawcę bezpiecznych i higienicznych warunków zajęć odbywanych na jego terenie przez studentów i uczniów niebędących pracownikami,

38. zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy:
1) osobom fizycznym wykonującym pracę na innej podstawie niż stosunek pracy oraz osobom wykonującym na własny rachunek działalność gospodarczą w miejscu wyznaczonym przez pracodawcę lub przedsiębiorcę, niebędącego pracodawcą, na rzecz którego taka praca jest świadczona;
2) przez podmioty organizujące pracę wykonywaną przez osoby fizyczne na innej podstawie niż stosunek pracy, w ramach prac społecznie użytecznych;
3) osobom przebywającym w zakładach karnych i zakładach poprawczych, wykonującym pracę, a także żołnierzom w służbie czynnej, wykonującym powierzone im prace.
prowadzenia badań i pomiarów oraz analizowania zagrożeń powodowanych przez czynniki szkodliwe i uciążliwe w środowisku pracy.

39. udzielanie porad służących ograniczaniu zagrożeń dla życia i zdrowia pracowników, a także w zakresie przestrzegania prawa pracy,

40. podejmowanie działań prewencyjnych i promocyjnych zmierzających do zapewnienia przestrzegania prawa pracy.