Polki w ciągu roku wypijają sześć litrów czystego alkoholu, Polacy ponad trzy razy tyle. Średnio na głowę każdej dorosłej osoby wychodzi ponad 12 litrów. A to – zgodnie z normami WHO – granica, powyżej której populacja zaczyna się degradować. – Gdy zbliżaliśmy się do tej granicy, ostrzegałem. Zignorowano to – mówi Brzózka.
– Nie ma dyżuru, żeby nie trzeba było przyjąć na toksykologię kogoś po nadużyciu – mówi dr Eryk Matuszkiewicz, toksykolog ze Szpitala Miejskiego im. Franciszka Raszei w Poznaniu.
Jedni trafiają na oddział wiotcy i bez kontaktu po samym alkoholu, inni po zrobieniu alkoholowego podkładu pod leki albo narkotyki. – W społecznym wyobrażeniu alkoholik to stary człowiek, który w dzień pcha wózek ze złomem, a spać idzie do noclegowni. Tymczasem to także klasa średnia albo wyższa. Upija się drogimi alkoholami i ma przekonanie, że jest jakąś nadzwyczajną, niezniszczalną kategorią – mówi dr Matuszkiewicz. Tymczasem upijający się drogo przewraca się tak samo jak pijany bezdomny. Tak samo rozbija sobie przy tym głowę, może zachłysnąć się wymiocinami, tak samo puszczają mu zwieracze, więc dopóki ktoś go nie podniesie, leży w moczu i kale.
Po umyciu i podaniu kroplówki wkłada dobre ubranie, wraca do swoich obowiązków. I jakoś próbuje funkcjonować do następnego razu. – Na pierwszy rzut oka dobrze wygląda, zadbany. Po takich ludziach długo nie widać, że mają problem. Choć jeśli się uważnie przyjrzeć, da się wychwycić zmiany w wyrazie twarzy, kolorze skóry – zanim stanie się żółta z powodu uszkodzenia wątroby, widać popękane naczynka. Jest w takim człowieku niepokój, ucieka wzrokiem, drżą mu ręce – tłumaczy dr Eryk Matuszkiewicz.
Odcięty
– 17 maja ubiegłego roku: dzień, w którym miałem umrzeć – mówi Marek (45 lat, wielkopolskie miasteczko). Zanim wpadł w uzależnienie, miał mieszkanie w dużym mieście, ale je stracił. Miał firmę doradztwa inwestycyjnego, ale doprowadził ją do zapaści. Tak jak i siebie. – Zacząłem pić późno, po czterdziestce, ale od razu dużo, żeby zalać się, odciąć, nie myśleć – opowiada. 17 maja odciął się tak bardzo, że gdy go znaleźli, miał parametry życiowe trupa, nie oddychał. Trzeba go było intubować. Z rurą, dzięki której mogli tłoczyć w niego tlen, trafił na intensywną terapię. Po dwóch dniach się wybudził, przenieśli go na toksykologię, stamtąd trafił na odwyk do prywatnego ośrodka, w którym za czterotygodniową terapię biorą 10 tys. zł.
Doktor Matuszkiewicz mówi, że ze wszystkich uzależnionych, którzy przechodzą przez oddział, gdzie pracuje, zaledwie 30-40 proc. składa deklaracje: “nie będę już pić”, “jak tylko stąd wyjdę, pójdę na terapię”. Ale idzie tylko co dziesiąty.
– A z tej garstki, która zacznie terapię, tylko co dziesiątemu uda się wytrwać w trzeźwości. Takie są statystyki. Jeżeli ktoś opowiada, że są lepsze, koloryzuje – mówi Marek. Gdy po detoksie trafił do grupy terapeutycznej, patrzył na każdego po kolei i zastanawiał się, kto będzie tym jednym z dziesięciu, a kto popłynie i umrze, bo kolejny raz już nie uda się go odratować.
– Gdy płacisz 10 tys. zł za pobyt w ośrodku, a potem trafiasz do polecanego terapeuty, u którego godzina kosztuje 250 zł, myślisz, że jak tak drogo, to musi być skutecznie. Tylko że inni też dużo płacą, a w którymś momencie pękają i znów zaczynają pić – mówi Marek.
Gdy po zapaści, szpitalu i odwyku miał wrócić do domu, bał się. – To jak wejście do jaskini lwa. Wszystko tam przypomina ci o piciu. Nawet jeżeli z powodu twojego alkoholizmu rodzina jeszcze od ciebie nie uciekła, jeżeli nie zostawili cię przyjaciele i ktoś z nich był tak miły, że podczas twojej nieobecności odszukał i wyrzucił ci wszystkie butelki, to i tak ryzykujesz. Wracasz do miejsca, w którym wszystko kojarzy ci się z alkoholem: w tej szafce zawsze miałeś zapas, w tym fotelu siadałeś wieczorem i piłeś – tłumaczy Marek. Bał się być w domu, ale też bał się z niego wyjść. – Przez kilka miesięcy nigdzie się nie ruszałem. Prosiłem przyjaciół, żeby robili mi zakupy – tłumaczy. Nie chciał, żeby stało się z nim to, co z trzeźwiejącym kolegą, który poszedł po bułki i już trzeźwy nie wrócił.
– W każdym sklepie, gdziekolwiek spojrzysz, butelki z alkoholem. Wielkie ilości butelek w promocji – mówi Marek.
219 półlitrówek
Gdy zaczęła się inflacja, a wraz z nią ceny wszystkiego wokół wyskoczyły w górę, to alkoholu akurat najmniej. O ile w 2002 r. za średnią pensję można było kupić 90 półlitrowych butelek wódki, to w 2022 r. już 219. Z piwem podobnie: w 2002 r. za średnią pensję można było mieć 796 półlitrowych butelek, a dziesięć lat później już 1889.
Do tego jeszcze są regularne piwne promocje: 6+6 albo 12+12. Im więcej kupisz, tym więcej dołożą ci za darmo. Niedawno wojna cenowa trzech największych sieci objęła też wódkę – można było kupić pół litra za 9,99 zł, a nawet za 8,99. Taniej, niż wynosi opłata akcyzowa, która sięga 14 zł i 46 gr.
– Barbarzyństwo – mówi o promocjach diagnosta i terapeuta uzależnień, profesor Akademii Piotrkowskiej Mariusz Jędrzejko. – Picie jest olbrzymim społecznym problemem, do którego wszyscy chyba zaczęli się przyzwyczajać – tłumaczy.
Z danych Eurostat wynika, że z powodu samych tylko zaburzeń psychicznych i zmian w zachowaniu spowodowanych przez alkohol mamy 10 zgonów na 100 tys. osób. Średnia unijna to 3,6.
O ile słychać o tym, że narkotyki są złe, albo podnosi się alarm, że nadużywa się psychotropów, to o alkoholu mówi się zwykle tylko tyle, żeby nie wsiadać po nim do samochodu. – A i tak się wsiada. Ostatnio na terapię trafił do mnie przedsiębiorca, ojciec dwojga dzieci, który przyznał, że często prowadził po wypiciu. Zdał sobie sprawę z problemu dopiero, gdy wracając do domu, wjechał z impetem w bramę. Nie zauważył, że jest zamknięta – mówi profesor.
Z ubiegłorocznej analizy Pracodawców RP (“Zwrot w modelach konsumpcji, druga edycja raportu Alkohol w Polsce”) wynika, że w grupie mającej od 35 do 49 lat stroni od alkoholu tylko osiem osób na sto. Reszta – mniej lub więcej – pije. Wśród wszystkich dorosłych mężczyzn już ponad 43 proc. nadużywa. Przesunęliśmy się w kierunku wschodniego modelu picia, nasilił się trend zwany binge drinking, czyli szybko, w dużych ilościach, do upadłego.
Po publikacji raportu prezes Polskiego Towarzystwa Zdrowia Publicznego prof. Andrzej Fal mówił, że doszło do rozwarstwienia: ci, którzy wcześniej pili niewiele, teraz piją jeszcze mniej, a ci, co dużo, jeszcze więcej. Niektórzy każdego dnia. Część już od rana. Pojawił się model picia całodniowego u tych, którzy pracują w domu, zdalnie. Zaczynają w porze śniadania, przed pierwszym spotkaniem online ze współpracownikami.
Bez maskowania
– Raz jedziesz do pijanego, który jest w strasznym stanie, ale widać próby maskowania picia, jeszcze ma pracę, a dom nosi ślady dawnego zadbania. Inne wezwanie i widzisz już kompletny upadek, w mieszkaniu sterty śmieci, spod których uciekają robaki. Naturalny odruch każe ci się cofnąć, jednak musisz wejść – opowiada ratownik Marcin Sikora. – Przyznam szczerze: płaczę. Wracam do domu po dyżurze i myślę sobie: kurczę, przecież oni wszyscy mieli wcześniej jakieś życie, ktoś ich kochał, oni kochali. Gdy umierają, trzeba wchodzić interwencyjnie, bo już najczęściej nikt z nimi nie mieszka, nie mają rodziny, znajomych, czasami mają psa. Pamiętam mężczyznę, który się zapił, leżał kilka dni, zanim ktoś z sąsiadów się zaniepokoił. Pies z głodu zaczął kąsać zwłoki.
– Miałem takie dyżury, że na 16 wyjazdów aż 14 do osób upojonych. Gdy wybierasz sobie ten zawód, wiesz, że będą takie wezwania, ale nie domyślasz się, że skala jest tak porażająca – mówi ratownik Dawid Suworowicz.
– Uzależnionych jest od 600 do 800 tys. osób. Ponad 3 mln pije nadmiernie. To w sumie prawie czteromilionowa armia – wylicza Krzysztof Brzózka.
Armia, która z jednej strony zasila państwo – wpływy do budżetu z podatku akcyzowego sięgają 14 mld zł rocznie. A z drugiej strony coraz więcej kosztuje. – Wyjazdy zespołów ratunkowych, leczenie, wypadki, interwencje policji, praca kuratorów i sądów, do których trafiają sprawy rodzin rozwalonych przez nałóg, do tego nieobecności w pracy z powodu przepicia, to razem przynajmniej 40 mld zł rocznie. Tyle kosztuje nas obecność alkoholu na rynku – mówi Brzózka.
I będzie kosztować coraz więcej, bo im dłużej czteromilionowa armia będzie pić tak, jak pije, tym więcej będzie skutków. Już nie tylko upadki, rozwalona wątroba i trzustka. Pijący regularnie i dużo mają nadciśnienie, kłopoty z sercem: osłabienie siły skurczów, migotanie przedsionków. Może dochodzić do polineuropatii, czyli uszkodzenia nerwów, porażeń, niedowładów. Coraz gorzej się widzi. Upośledzony zostaje układ odpornościowy, a to zwiększa ryzyko złapania choroby zakaźnej. Rośnie prawdopodobieństwo rozwoju raka wątroby, żołądka, prostaty, piersi, przełyku, krtani, tchawicy. Zachodzą zmiany w psychice: stępienie emocji, zaburzenia depresyjne, może wystąpić psychoza Korsakowa – wtedy zaczyna szwankować pamięć i czucie. Może dojść do syndromu Otella, zwanego alkoholowym obłędem, który prowadzi do urojeń i patologicznej zazdrości.
– Gdy trafiają do szpitala, pytają: co z wątrobą. Wiedzą, że picie prowadzi do marskości. Z innych skutków nie zdają sobie sprawy – mówi dr Matuszkiewicz.
– Albo udają, że nie są ich świadomi. Alkoholizm to choroba zaprzeczeń, nawet jak już jesteś wyniszczony i masz coraz więcej powikłań, mówisz, że nic ci nie jest. Ludzie, z którymi byłem na odwyku, często już naprawdę w ciężkim stanie, zapewniali, że nie mają żadnych dolegliwości związanych z piciem, bo w ogóle nie mają problemu z alkoholem. Przyszli na odwyk, bo rodzina im suszyła głowę, więc zgodzili się dla świętego spokoju – mówi Marek. – To, jak bardzo zakrzywiasz sobie rzeczywistość, najlepiej widać, gdy w czasie terapii masz opowiedzieć, jak wyglądało twoje życie, jakie były relacje z bliskimi, zanim trafiłeś na odwyk. Równocześnie bliscy w liście opisują, co musieli z tobą przechodzić. Jeden z kolegów z grupy opowiadał, że kiedyś w domu, przechodząc, potrącił żonę, szturchnął ją, później w domu było tak strasznie, że miał myśli samobójcze. Żona opisała to tak: “po tym, gdy mnie skatowałeś jak psa, zacząłeś się ciąć, wezwałam karetkę, żeby cię uratowano”. Tak to wygląda – opowiada Marek.
K., ratowniczka medyczna z centralnej Polski, ma dyżury w pogotowiu, wcześniej brała też dyżury na oddziale detoksykacji: – To niebywałe, co się dzieje w mózgach tych ludzi. Gdy jest wezwanie do człowieka w psychozie, nie możesz złapać z nim logicznego kontaktu, nie powie, co wziął. Czy jest tylko po alkoholu? Czy łyknął coś jeszcze? W karetce mamy skuteczny środek na opiaty i na benzodiazepiny, ale na inne substancje, jakie mógł popić alkoholem, nie mamy nic, więc nie wiadomo, jak opanować sytuację. Co podać, żeby odwrócić działanie tego, co mu zaszkodziło.
– Pamiętam wezwanie do młodego, nieprzytomnego mężczyzny, który był pod wpływem alkoholu, ale być może wziął coś jeszcze. Gdy zaczęliśmy go badać, ocknął się, wpadł w szał. Musieliśmy ściągnąć policję, przyjechała też straż miejska, w sumie było nas ośmiu, a nie mogliśmy sobie dać rady z nim jednym. Gdy policjanci użyli gazu i udało się go przypiąć pasami w karetce, wyswobodził się i uciekł. Był jak w amoku – opowiada Dawid Suworowicz. Ludziom, którzy połączą alkohol z psychotropami albo dopalaczami, zdarza się biec, wpadać w oszklone zamknięte drzwi. Pokaleczeni nie zauważają, że krwawią, biegną dalej. Najgorsze zachowania Suworowicz obserwował latem nad morzem, rejon operacyjny: Świnoujście, Międzyzdroje, Dziwnów. – W wakacje to już w ogóle ludziom hamulce puszczają. Jest szczególnie dużo alkoholu, a po nim ataki agresji. Gdy jest wezwanie, bo doszło do napaści czy gwałtu, należy się spodziewać wszystkiego najgorszego. Bywa, że pijana osoba jest ofiarą, a bywa, że katem. Trudno później wyrzucić z głowy to, co się zobaczyło. Nikomu się o tym nie mówi. Zresztą nikt nie pyta – mówi Suworowicz.
Bicie rekordów
Z danych agencji Eurostat wynika, że z powodu samych tylko zaburzeń psychicznych i zmian w zachowaniu spowodowanych przez alkohol mamy 10 zgonów na 100 tys. osób. Średnia unijna to 3,6. Jesteśmy w tej dziedzinie wicemistrzami Wspólnoty Europejskiej.
– Dawniej w czołówce byli Litwini. Jednak w ostatnim czasie piją zdecydowanie mniej. Podnieśli wiek, w którym można legalnie kupić alkohol, z 18 do 20 lat. Podnieśli ceny, zakazali reklam alkoholu, a punkty, w których można go kupić, czynne są 12 godzin na dobę, a nie jak u nas non stop. Wprowadzili skuteczną politykę antyalkoholową. A my idziemy w kolejne rekordy – mówi Brzózka. I wylicza: – Jesteśmy na pierwszym miejscu w Unii, jeśli chodzi o liczbę reklam alkoholu i czas emisji. Mistrzem świata w nasyceniu kraju stoiskami alkoholowymi – jeden punkt sprzedaży na 300 mieszkańców. To tak, jakby każdy blok miał swój sklep z alkoholem. Można kupić też alkohol na stacji benzynowej – to 8,5 tysiąca legalnych melin otwartych całą dobę. Piwo i wódka stały się naszymi produktami narodowymi, są wszędzie – mówi Brzózka.
Zajęły szczyt wydatków spożywczych. Jak wynika z danych NielsenIQ GfK, w ubiegłym roku na piwo wydaliśmy 22,8 mld zł, na wódkę 16,8 mld zł. Dużo więcej niż na wodę mineralną (6,9 mld), kawę (5,4 mld), mleko (5,1 mld).
– Alkohol stał się naturalnym, powszechnym wydatkiem – mówi prof. Jędrzejko. – Piją już nawet dzieci. Dawniej alkoholowa inicjacja to był 17. rok życia, teraz zaczyna się pić, mając 12. A w wieku lat 14 próbuje się wyzerować butelkę – mówi prof. Jędrzejko. Wyzerować to znaczy przechylić i wypić duszkiem do dna. – Robi się zakłady, kto wypije szybciej. Na TikToku są challenge alkoholowe – patostreamerzy ogłaszają, że będą chlać wódę, chcesz popatrzeć? Zapłać. I widownia płaci – mówi profesor. Jakby z nadzieją, że i u nas będzie taki finał, jaki można było zobaczyć w listopadzie, gdy białoruski patostreamer wypił butelkę wódki za “donejt” równowartości 447 zł i umarł na “lajfie”.
